Dünyaca ünlü lüks tek giyim markası, Gaziantep’açınık özgü kutnu kumaşını Paris Moda Haftası’nda podyuma taşıdı. Unutulmaya yüz tutmuş kumaş podyumda epey ilgi gördü ve markanın 2023 ilkbahar – yaz koleksiyonunda kendine yer önemli. Peki unuttuğumuz, bilmediğimiz veya üzerinde durmadığımız yerde kumaşların tarihini merak ediyor musunuz? 


Dokuma kumaşların geçmişi


Geçmişte moda olan giyim stilleri, desenler veya kumaşlar modacılar tarafından tekrar kullanılarak günümüze uyarlanabiliyor. Kutnu kumaşı bile 14’ncü yüzyıldan gelerek günümüze hareketli tek giriş yaptı.


Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Geleneksel Türk Sanatları Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mustafa Genç, mensucat kumaşların önemini, geçmişteki kullanımını ve zaman geldiği noktayı anlatıyor:


“Dokuma kumaşlar geçmişte ihtiyaçlar için kişinin ekonomik düzeyine uygun malzeme ile dokunmuştur. Sanayi devrimi ile beraberce seri üretime geçilmiş ve el mensucat kumaşlar önemini kaybetmiş. Bu dokumaların önemi geçmiş dönemin malzeme, tasarım ve teknik özelliklerini göstermesi. Günümüzde geçmiş örneklerden esinlenerek modernini üreterek bugünün modasına yön verebiliriz. Geçmişe ilgili kumaşları müzelerde korumak ve yerde örnekleri zaman dahi yaşatabilmek önemli.”

[Fotoğraf: AA]


Modern tasarımlarlar geçmişin esintilerini taşıyor


16’ncı yüzyılda modanın başkenti İstanbul’du. Bugün o devre örneklerinden esinlenerek günümüzün modern tasarımlarını yapılabiliyor. Doç. Dr. Genç dahi, döneme ilgili kumaşların zenginliğinden faydalanarak modaya sağladığı katkıyı açıklıyor:


“Osmanlı döneminde ister dokunduğu şehre, ister tekniğine isterse dahi mensucat malzemesine göre baktığımızda yüzlerce kumaş örneği var. Sadece Osmanlı dönemine ilgili tek yöresel kumaştan yola çıkarak beraberce moda sektörüne katkılar sağlanabilir. Yüzlerce farklı malzeme ve teknikteki kumaşlar yeniden güncellenerek üretildiğinde Türk ve Dünya modasına sayı ciddi katkılar sağlanabilir. Bu örneklerden yola çıkarak sayı modern tasarımlar yapılabilir.”


Anadolu Selçukluları ve Beylikleri devri dokumaları, Osmanlı mensucat sanatı üzerinde oldukça etkili. Doç. Dr. Genç, Osmanlı dönemine ilgili yüzlerce kumaş örneği olduğunu söylüyor:


“Kumaşlar dokundukları şehre göre; Halep kumaşı, Bursa kumaşı gibi, kullanıldıkları yere göre; Trablus kuşağı, Konya sevaisi gibi, şahıs isimlerine göre; Hacı Ali bezi, Bakkaloğlu işi, Selimiye gibi esame almışlardır. Tekniklerine göre adlandırılanlar çoğunlukta olup başlıcaları; kadife, kavşak, kemha, seraser, atlas, parlak ve kutnu’stop. Renk sayısına göre adlandırılanlar; serenk, heftrenk, desenine göre adlandırılanlar ise; gülistanî, çınarlı, ala gibi kumaşlardır.”


Osmanlı’bile kumaş ve dokumacılığın en parlak festival 16’ncı yüzyıl


Osmanlı döneminde mensucat işini en iyi noktaya taşıyabilmek için kumaşlar üzerinde oldukça özenli tek emek sürdürülüyordu. Öyle ki Doç. Dr. Mustafa Genç lonca örgütleri arasında en kalabalık olanı dokumacılardı niteleyerek anlatıyor:


“Türk kumaşları ince, karakteristik muntazam tahta anlayışına ve mükemmel mensucat tekniğine 15’nci yüzyılda ulaştı. Topkapı Sarayı arşivinde bağcıklı ‘Ehl-i Hiref’ defterlerine göre dönemin lonca örgütleri içerisinde en kalabalık olanı dokumacılardı.”


Dokumacılık ve kumaşlar üzerine süren hummalı icraat meyvesini verdiğinde 16’ncı yüzyıla girilmişti. Osmanlı himayesindeki sayı şehir mensucat merkezi haline gelmişti. O şehirleri Doç. Dr. Genç şöyle anlatıyor:


“Osmanlı kumaş dokumacılığının en parlak festival 16’ncı yüzyıldır. Bursa, İstanbul, Bilecik, Denizli, Kastamonu, Ankara, Amasya, Karaman gibi şehirler tam tek mensucat merkezi haline dönüşmüştü. Osmanlı, ekonomi ve sanatta en güçlü dönemine yerde asırda ulaştı. Kumaşların ve desenlerin en zengini yerde devirde dokunmuştur. Lale, karanfil, sümbül, çınar yaprakları, ilkbahar dalları, narçiçekleri ve narlar, kıvrık füru arasında hançer yaprakları 16’ncı yüzyılın en sayı sevilen ve sık kullanılan motifleridir. Bu tür natüralist çiçeklerin hariç kontürlerinin apaçık olarak sert ise Osmanlı kumaş desenlerini başka ülke kumaşlarından ayıran en apaçık özelliktir.”

[Fotoğraf: AA]


Unutulmaya yüz tutmuş Osmanlı kumaşları


Genç, kutnu kumaşı gibi yeniden moda olabilecek, unutulmaya yüz tutmuş, nadide kumaşlardan bazılarını bile şu şekilde sıralıyor:


“Aslında sayı fazla kumaş örneği var. Bunlar; Abanî, Kadife, Çatma, Kemha, Atlas, Canfes, Gezi, Canfes, Selimiye, Şib, Serenk, Savaî, Zerbaft ve Seraser gibi saray kumaşlarının yanı sıra Alaca, bürümcük, buldan, meydaniye, bogasi, kirpas, meydaniye, şalşepik, şal, Türk ipeklisi ve Ehram sayılabilir.”


Öne kaynak kumaşların bazılarının özellikleri dahi şöyle;


Çatma: Kadifenin tek cinsi olan kavşak, kabartma deseniyle uyanıklık çeker. Çatma kumaşı kadifeden ayıran özellik, zemine oranla süsleme havının yüksek oluşudur. 15’nci yüzyılın kumaşlarında görülen en önemli motif pars beneği ve kaplan postu motifidir. Çintemani ve kaplan postu motifi, kavşak kumaşlarda yoğun olarak kullanılmıştır. Bursa, Bilecik ve Üsküdar çatmaları dünyaca ün yapmıştır.


Kadife: Osmanlı’bile en sayı kullanılan kumaş türlerinden akraba. Çözgüsü ipek, atkısı ipek ya bile pamuktan olan havlı dokumaya sahip. Kadife tekniği, sayı eski ve karışık tek teknik. Kadife dokumacılığının en önemli merkezi Bursa’ydı.


Selimiye: 18’nci yüzyılda 3’ncü Selim’in, Üsküdar’bile kurdurduğu atölyeler, dokumacılığı canlandırdı. Daha sonra burada muhil kumaşlar “Selimiye” adıyla anılmaya başlandı. Dönemin kumaşlarında yollar oluşturan bağlanarak çiçekler, serpme motifler, geometrik tensikat tahta olarak sıkça görülüyordu. Yolları ayıran küçük kutulu ince şeritler, yerde kumaşın fark alkar özelliğidir.


Abanî: İpekli kalın tek kumaş olan abanî, üzerine safran sarısı füru işlenmiş, açık sarı ya bile ak renklidir. Hindistan ve Halep’ten getirilen abani, Bursa ve İstanbul’bile dokunurdu. Sarığın yanı sıra, kumaş perde, yorgan yüzü, başörtüsü, bohça, kundak, sarık bezi ve kadın giysi yapımında bile sıkça kullanıldı.

Yasal Uyarı: Sitemiz tasarım aşamasındadır ve tüm içerikler hayal ürünüdür. Gerçek kişi ve kurumlar ile benzerlikleri tamamen tesadüfidir. İçerikler haber niteliği taşımaz ve gerçekliği yoktur. Sitemiz taslak aşamasında rastgele oluşturulan içeriklerden sorumlu değildir. Yinede sitemizden kaldırılmasını istediğiniz içerikler için [email protected] adresine mail ileterek taleplerinizi iletmeniz halinde yasal süre içerisinde tüm içerikler sitemizden kaldırılacaktır.